. Οι Γιολδασαίοι της Πίνδου και τα αρματολίκια
Πρόσωπα & Πράγματα:
ΟΙ ΓΙΟΛΔΑΣΑΙΟΙ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΑΡΜΑΤΟΛΙΚΙΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ
Αθαν. Γιαννακόπουλος, ΑΠΘ
Πριν πολλά- πολλά χρόνια, πέρα από τους Γιολδασαίους της Ευρυτανίας και του Απόκορου, γενικά της Αιτωλίας, υπήρχαν και αναφέρονται σε πηγές και στις παραδόσεις και οι Γιολδασαίοι της Πίνδου. Γιολδασαίοι ,βλαχοποιμένες που γεννήθηκαν στα βλαχοκόνακα της Σαμαρίνας ήταν κατά τον Κασομούλη και
νεώτερους συγγραφείς, οπλαρχηγοί, και προστάτες του χριστινιακού πληθυσμού που τότε αριθμούσε πολλές χιλιάδες ψυχές. Ενα δημοτικό, ηρωικό τραγούδι της περιοχής, αναφέρεται, στον οπλαρχηγό Γεώργη Γιολδάση:
Τρεις περδικούλες κάθονταν στου Σμόλικα τη ράχη
Μοιρολογούσαν κι έλεγαν μοιρολογούν και λένε :
-τι το κακό που γίνεται ψηλα στη Σαμαρίνα;
Μήνα βουβάλια σφάζονται μήνα θεριά μαλώνουν;
Γιολδάσης κάνει πόλεμο μες του Ρωμιού τη βρύση1.
- Που πάτε σκύλοι, Αρβανιτιά που πάτε Τουρκαλάδες;
- Όσο ο Γιώργης ζωντανός Τούρκος δεν θα πατήσει.
Δεν βρέθηκαν στοιχεί για την δράση του οπλαρχηγού Γεωργίου, αλλά στα στοιχεία που υπάρχουν όταν στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου ο καπετάνιος Μίχος σύναξε τους Σαμαρινιώτες και τους κάλεσε να κατέβουν και να βοηθήσουν τους Μεσολογγίτες2. Όπως κάλεσαν για βοήθεια οι πολιορκημένοι Τότε 120 παλλικάρια με αρχηγό τον Μίχο, κατέβηκαν στο πολιορκημένο Μεσσολόγγι και μάλιστα στην ντάπια του Μακρή. Κατά την έξοδο οι Σαμαρινιώτες καθώς και άλλοι αποτέλεσαν ως γεναιότεροι κατά την έξοδο την 10-11 Απριλίοιυ των εξοδιτών, την εμπροσφυλακή. Από τους 120 έμειναν μόνο 33 και ο λαβωμένος αρχηγός οπλαρχηγός Μίχος τους έδωσε διαταγή, όπως αυτή διαζώζεται μέχρι σήμερα στο τραγούδι παιδιά της Σαμαρίνας.
«Εσείς παιδιά κλεφτόπουλα, παιδιά της Σαμαρίνας
σάν πατ’ απάνω στά βουνά, ψηλά στή Σαμαρίνα,
ντουφέκια νά μή ρίξετε, τραγούδια νά μή πείτε.
Κι αν σας ρωτήσ’ η μάνα μου κι η δόλια η αδερφή μου
μή πείτε πώς σκοτώθηκα, πώς είμαι λαβωμένος.
Νά πείτε πώς παντρεύτηκα, πώς είμαι παντρεμένος.
Πήρα τήν πέτρα πεθερά, τή μαύρη γή γυναίκα κι αυτά τά λιανολίθαρα, αδέρφια καί ξαδέρφια»
Λέγεται, ότι το τραγούδι γράφτηκε στις φουστανέλες των παληκαριών , ως διαταγή του καπετάν Αρτέμη Μίχου, όσων επέζησαν και έφθασε στις μέρες μας. Αναφέρονται τα ονόματα πολλών Σαμαριναίων-Γριβενιωτών όπως Μακρύς, Αβραμούλης, Συράκος, Γιολδάσης κτλ. Δεν μπορέσαμε να διευκρινήσουμε ποιό ήταν το όνομα του Γιολδάση. Παράλληλα πρέπει να αναφερθούμε στον Νικόλαο Γκριζιώτη ,τον μετέπειτα Κριεζώτη ,στρατηγό και γερουσιαστή, που γεννήθηκε στη Σαμαρίνα το 1785 . Ο πατέρας του ήταν Γεώργιος και η μητέρα του ήταν η Κυράστω το γένος Γιολδάση. Ο Νικόλας μετά από πολλές περιπέτειες και μάχες με τους Τουρκοαρβανίτες στη περιοχή του και ,στον Όλυμπο μαζί με το ξαδελφό του Ιωάννη Γιολδάση βρέθηκε στη Σκόπελο όπου και παντρεύτη κε την γυναίκια του ,Ρήνα, με κουμπάρο τον ξαδελφό του. Η γυναίκα του μετά από λίγα χρόνια απεβίωσε και ο Νικόλας έγινε γαμπρός του Στουρνάρη παίρνοντας τη θυγατέρα του Φωτεινή Στουρνάρη. Μετά από πολλές περιπέτειες και προσπάθειες κατόρθωσε να γίνει φρούραρχος της Ακρόπολης και έμεινε στη θέση μέχρι την παράδοση στον Κιουταχή. Παράδοση που έγινε παρά τη διαφωνία του. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και κατάφερε κατόπιν να γίνει και γερουσιαστής. Στη συνέχεια ,βρέθηκε στη Σμύρνη όπου οι Έλληνες τον υποδέχτηκαν με σεβασμό και όταν απεβίωσε το 1853. Θάφτηκε στο Ναό της Αγίας Φωτεινής. Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ο ζωγράφος της Καρδίτσας , Δημήτριος Γιολδάσης που γεννήθηκε το 1897 στο Μορφοβούνι της Καρδίτσας που με τους πίνακες υμνούσε την αγροτική ζωή της Θεσσαλίας ήταν ξάδελφος των Γιολδασαίων της Ευρυτανίας. Πηγές αναφέρουν ότι κατάγεταν από τη Σαμαρίνα. ¨Ετσι, δένει η υπόθεση ότι χρονιά πολλά, ποιος ξέρει πότε και πόσα, οι Γιολδασαίοι από τη Σαμαρίνα ή τη Πίνδο σκόρπισαν ως βλαχοποιμένες, σαν τα πουλιά, σε Βάλτο, Σούλι, Ευρυτανία.
Ο καθηγητής Απόστολος Βακαλόπουλος, διέσωσε το χωρισμό των ελληνικών χωρών ,σε αρματωλίκια στις αρχές του 19 αί..Τα αρματωλίκια σύμφωνα με στοιχεία ενός ποιήματος αγνώστου που πιθανολογείται ότι ήταν του Οικονόμου εξ Οικονόμων ήταν κατά περιοχάς τα εξής:
Αρτα-Πουλαίοι, Αγραφα-Μπουκουβαλαίοι, Βάλτος –Ισκαίοι, Καρπενήσι-Γιολδασαίοι. Καρπενήσι-Αραχωβιταίοι, Καρπενήσι-Συκαίοι, Πατρατζίκι-Κοντογιανναίοι, Κράβαρι-Κολονελοναίοι, Ζητούνι-Δυοβουνιώτης, Απόκουρο-Φώτης, Λεβαδιά-Αρβανιτογιάννης, Πλαταμώνας-Τσακνογιάννης, Λιβάδι-Θεοδωράκης, Ξερόμερο-Γεωργάκης, Ασπροπόταμος-Τσαραίοι, Ασπροπόταμος –Στουρναραίοι, Χάσια-Μπλαχαβαίοι, Χάσια-....., Σέρβια-Σιαπέρας, Βέροια-Σύρος, Βέροια-Τάτσος ,Αγιά-Τσαραίοι, Ελασσώνα-Λαζαίοι, Ελασσώνα –Νταμακαίοι, Ολυμπος-Τζαχιλαίοι και άλλοι καπετάνιοι.
Ο κατάλογος είναι ο πρώτος που μας δίνει τα ονόματα των αρματωλών και αρματωλικιών σε καθ ορισμένους χρόνους τους προεπαναστατικούς και συμπληρώνει τις πολύτιμες πληροφορίες που μας δίνει ο Κασομούλης στον πρώτο τόμο των Στρατιωτικών ενθυμάτων του για τους αρματωλούς. Οι Πουλαίοι αναφέρνται ως αρματωλοί της Αρτας.Ο Κασομούλης αναφέρει τον Δημήτριο Πουλή ,ως αρματωλό του Ροδοβιζίου και των Τζουμέρκων.Αρματωλοί του Καρπενησίου εκτός από τους Συκάδες ή Βλαχοπουλαίους και οι αγνωστοί μας Αραχωβιτάιοι για του οποίους ο Βακαλόπουλος δεν κατόρθωσε να βρεί τίποτε. Το ίδιο ισχύει για τους Κολονελοναίους στο Κράβαρι, καθώς και για τον Φώτο του Απόκουρου.Στη Λειβαδιά, αναφέρεται ο Αρβανιτογιάννης που πιθανόν να ήταν ένα από τα πρωταπαλίκαρα του Γεωργίου Ανδρούτσου. Ο Γεωργάκης του Ξηρομέρου ή Βλαχογεωργάκης είναι ένα από τα τέσσερα παιδιά του Δήμου Συκά ή Βλαχόπουλου. Ομως ο Κασομούλης αναφέρει ότι ο Γεώργιος ήταν καπετάνιος του αρματολικιού του Καρπενησίου. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν αναφορές ότι το Καρπενήσι το κυβερνούσαν οι Συκαίοι, οι Γιολδασάιοι και οι Αραχωβιταίοι (Σισμαναίοι ;). Πιθανόν η πληροφορία αυτή του Βακαλόπουλου να είναι ακριβέστερη :ότι ένα από τα μέλη της οικογένειας των Συκάδων ,ο Γεωργάκης , ο επονομαζόμενος Βλαχογεωργάκης και να σημειωθεί ότι τα μέλη της οικογένειας των Συκάδων, επειδή βαστούσαν από βλαχοποιμένες ονομαζόνταν και Βλαχόπουλοι, ήταν αρματωλός Ξηρομέρου..
--------------------------------------------
1. Τραγούδι πριν την επανάσταση του 21 ,Η βρύση αυτή σήμερα είναι η πηγή που χρησιμοποιείται για το «νερό Σαμαρίνα».
2. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι το 2009 αδελφοποιήθηκαν η Σαμαρίνα και το Μεσολόγγι και έγιναν σχετικές τελετές στη διάρκεια του εορτασμού της Εξόδου.
KEIMENAΚείμενα ΙστορίαςΠρόσωπα & ΠράγματαΠεζογραφίαΠοίησηΠαραδόσεις & ΈθιμαΤαξιδεύοντας
Πρόσωπα & Πράγματα:
ΟΙ ΓΙΟΛΔΑΣΑΙΟΙ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΑΡΜΑΤΟΛΙΚΙΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ
Αθαν. Γιαννακόπουλος, ΑΠΘ
Πριν πολλά- πολλά χρόνια, πέρα από τους Γιολδασαίους της Ευρυτανίας και του Απόκορου, γενικά της Αιτωλίας, υπήρχαν και αναφέρονται σε πηγές και στις παραδόσεις και οι Γιολδασαίοι της Πίνδου. Γιολδασαίοι ,βλαχοποιμένες που γεννήθηκαν στα βλαχοκόνακα της Σαμαρίνας ήταν κατά τον Κασομούλη και
νεώτερους συγγραφείς, οπλαρχηγοί, και προστάτες του χριστινιακού πληθυσμού που τότε αριθμούσε πολλές χιλιάδες ψυχές. Ενα δημοτικό, ηρωικό τραγούδι της περιοχής, αναφέρεται, στον οπλαρχηγό Γεώργη Γιολδάση:
Τρεις περδικούλες κάθονταν στου Σμόλικα τη ράχη
Μοιρολογούσαν κι έλεγαν μοιρολογούν και λένε :
-τι το κακό που γίνεται ψηλα στη Σαμαρίνα;
Μήνα βουβάλια σφάζονται μήνα θεριά μαλώνουν;
Γιολδάσης κάνει πόλεμο μες του Ρωμιού τη βρύση1.
- Που πάτε σκύλοι, Αρβανιτιά που πάτε Τουρκαλάδες;
- Όσο ο Γιώργης ζωντανός Τούρκος δεν θα πατήσει.
Δεν βρέθηκαν στοιχεί για την δράση του οπλαρχηγού Γεωργίου, αλλά στα στοιχεία που υπάρχουν όταν στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου ο καπετάνιος Μίχος σύναξε τους Σαμαρινιώτες και τους κάλεσε να κατέβουν και να βοηθήσουν τους Μεσολογγίτες2. Όπως κάλεσαν για βοήθεια οι πολιορκημένοι Τότε 120 παλλικάρια με αρχηγό τον Μίχο, κατέβηκαν στο πολιορκημένο Μεσσολόγγι και μάλιστα στην ντάπια του Μακρή. Κατά την έξοδο οι Σαμαρινιώτες καθώς και άλλοι αποτέλεσαν ως γεναιότεροι κατά την έξοδο την 10-11 Απριλίοιυ των εξοδιτών, την εμπροσφυλακή. Από τους 120 έμειναν μόνο 33 και ο λαβωμένος αρχηγός οπλαρχηγός Μίχος τους έδωσε διαταγή, όπως αυτή διαζώζεται μέχρι σήμερα στο τραγούδι παιδιά της Σαμαρίνας.
«Εσείς παιδιά κλεφτόπουλα, παιδιά της Σαμαρίνας
σάν πατ’ απάνω στά βουνά, ψηλά στή Σαμαρίνα,
ντουφέκια νά μή ρίξετε, τραγούδια νά μή πείτε.
Κι αν σας ρωτήσ’ η μάνα μου κι η δόλια η αδερφή μου
μή πείτε πώς σκοτώθηκα, πώς είμαι λαβωμένος.
Νά πείτε πώς παντρεύτηκα, πώς είμαι παντρεμένος.
Πήρα τήν πέτρα πεθερά, τή μαύρη γή γυναίκα κι αυτά τά λιανολίθαρα, αδέρφια καί ξαδέρφια»
Λέγεται, ότι το τραγούδι γράφτηκε στις φουστανέλες των παληκαριών , ως διαταγή του καπετάν Αρτέμη Μίχου, όσων επέζησαν και έφθασε στις μέρες μας. Αναφέρονται τα ονόματα πολλών Σαμαριναίων-Γριβενιωτών όπως Μακρύς, Αβραμούλης, Συράκος, Γιολδάσης κτλ. Δεν μπορέσαμε να διευκρινήσουμε ποιό ήταν το όνομα του Γιολδάση. Παράλληλα πρέπει να αναφερθούμε στον Νικόλαο Γκριζιώτη ,τον μετέπειτα Κριεζώτη ,στρατηγό και γερουσιαστή, που γεννήθηκε στη Σαμαρίνα το 1785 . Ο πατέρας του ήταν Γεώργιος και η μητέρα του ήταν η Κυράστω το γένος Γιολδάση. Ο Νικόλας μετά από πολλές περιπέτειες και μάχες με τους Τουρκοαρβανίτες στη περιοχή του και ,στον Όλυμπο μαζί με το ξαδελφό του Ιωάννη Γιολδάση βρέθηκε στη Σκόπελο όπου και παντρεύτη κε την γυναίκια του ,Ρήνα, με κουμπάρο τον ξαδελφό του. Η γυναίκα του μετά από λίγα χρόνια απεβίωσε και ο Νικόλας έγινε γαμπρός του Στουρνάρη παίρνοντας τη θυγατέρα του Φωτεινή Στουρνάρη. Μετά από πολλές περιπέτειες και προσπάθειες κατόρθωσε να γίνει φρούραρχος της Ακρόπολης και έμεινε στη θέση μέχρι την παράδοση στον Κιουταχή. Παράδοση που έγινε παρά τη διαφωνία του. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και κατάφερε κατόπιν να γίνει και γερουσιαστής. Στη συνέχεια ,βρέθηκε στη Σμύρνη όπου οι Έλληνες τον υποδέχτηκαν με σεβασμό και όταν απεβίωσε το 1853. Θάφτηκε στο Ναό της Αγίας Φωτεινής. Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ο ζωγράφος της Καρδίτσας , Δημήτριος Γιολδάσης που γεννήθηκε το 1897 στο Μορφοβούνι της Καρδίτσας που με τους πίνακες υμνούσε την αγροτική ζωή της Θεσσαλίας ήταν ξάδελφος των Γιολδασαίων της Ευρυτανίας. Πηγές αναφέρουν ότι κατάγεταν από τη Σαμαρίνα. ¨Ετσι, δένει η υπόθεση ότι χρονιά πολλά, ποιος ξέρει πότε και πόσα, οι Γιολδασαίοι από τη Σαμαρίνα ή τη Πίνδο σκόρπισαν ως βλαχοποιμένες, σαν τα πουλιά, σε Βάλτο, Σούλι, Ευρυτανία.
Ο καθηγητής Απόστολος Βακαλόπουλος, διέσωσε το χωρισμό των ελληνικών χωρών ,σε αρματωλίκια στις αρχές του 19 αί..Τα αρματωλίκια σύμφωνα με στοιχεία ενός ποιήματος αγνώστου που πιθανολογείται ότι ήταν του Οικονόμου εξ Οικονόμων ήταν κατά περιοχάς τα εξής:
Αρτα-Πουλαίοι, Αγραφα-Μπουκουβαλαίοι, Βάλτος –Ισκαίοι, Καρπενήσι-Γιολδασαίοι. Καρπενήσι-Αραχωβιταίοι, Καρπενήσι-Συκαίοι, Πατρατζίκι-Κοντογιανναίοι, Κράβαρι-Κολονελοναίοι, Ζητούνι-Δυοβουνιώτης, Απόκουρο-Φώτης, Λεβαδιά-Αρβανιτογιάννης, Πλαταμώνας-Τσακνογιάννης, Λιβάδι-Θεοδωράκης, Ξερόμερο-Γεωργάκης, Ασπροπόταμος-Τσαραίοι, Ασπροπόταμος –Στουρναραίοι, Χάσια-Μπλαχαβαίοι, Χάσια-....., Σέρβια-Σιαπέρας, Βέροια-Σύρος, Βέροια-Τάτσος ,Αγιά-Τσαραίοι, Ελασσώνα-Λαζαίοι, Ελασσώνα –Νταμακαίοι, Ολυμπος-Τζαχιλαίοι και άλλοι καπετάνιοι.
Ο κατάλογος είναι ο πρώτος που μας δίνει τα ονόματα των αρματωλών και αρματωλικιών σε καθ ορισμένους χρόνους τους προεπαναστατικούς και συμπληρώνει τις πολύτιμες πληροφορίες που μας δίνει ο Κασομούλης στον πρώτο τόμο των Στρατιωτικών ενθυμάτων του για τους αρματωλούς. Οι Πουλαίοι αναφέρνται ως αρματωλοί της Αρτας.Ο Κασομούλης αναφέρει τον Δημήτριο Πουλή ,ως αρματωλό του Ροδοβιζίου και των Τζουμέρκων.Αρματωλοί του Καρπενησίου εκτός από τους Συκάδες ή Βλαχοπουλαίους και οι αγνωστοί μας Αραχωβιτάιοι για του οποίους ο Βακαλόπουλος δεν κατόρθωσε να βρεί τίποτε. Το ίδιο ισχύει για τους Κολονελοναίους στο Κράβαρι, καθώς και για τον Φώτο του Απόκουρου.Στη Λειβαδιά, αναφέρεται ο Αρβανιτογιάννης που πιθανόν να ήταν ένα από τα πρωταπαλίκαρα του Γεωργίου Ανδρούτσου. Ο Γεωργάκης του Ξηρομέρου ή Βλαχογεωργάκης είναι ένα από τα τέσσερα παιδιά του Δήμου Συκά ή Βλαχόπουλου. Ομως ο Κασομούλης αναφέρει ότι ο Γεώργιος ήταν καπετάνιος του αρματολικιού του Καρπενησίου. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν αναφορές ότι το Καρπενήσι το κυβερνούσαν οι Συκαίοι, οι Γιολδασάιοι και οι Αραχωβιταίοι (Σισμαναίοι ;). Πιθανόν η πληροφορία αυτή του Βακαλόπουλου να είναι ακριβέστερη :ότι ένα από τα μέλη της οικογένειας των Συκάδων ,ο Γεωργάκης , ο επονομαζόμενος Βλαχογεωργάκης και να σημειωθεί ότι τα μέλη της οικογένειας των Συκάδων, επειδή βαστούσαν από βλαχοποιμένες ονομαζόνταν και Βλαχόπουλοι, ήταν αρματωλός Ξηρομέρου..
--------------------------------------------
1. Τραγούδι πριν την επανάσταση του 21 ,Η βρύση αυτή σήμερα είναι η πηγή που χρησιμοποιείται για το «νερό Σαμαρίνα».
2. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι το 2009 αδελφοποιήθηκαν η Σαμαρίνα και το Μεσολόγγι και έγιναν σχετικές τελετές στη διάρκεια του εορτασμού της Εξόδου.
KEIMENAΚείμενα ΙστορίαςΠρόσωπα & ΠράγματαΠεζογραφίαΠοίησηΠαραδόσεις & ΈθιμαΤαξιδεύοντας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου